روزه فقط امساک از اکل و شرب نیست، بلکه شرایطى دیگر هم همراه آن است، تعهد و مسؤولیتهاى انسان در برابر روزه، این فریضه الهى زیاد است.  
روزه چهار گروه مقبول نیست
حضرت صادق(علیه السلام) فرمود روزه نیست ‏براى کسى که امام و پیشواى خود را نافرمانى کند و از او اطاعت ننماید، و صحیح نیست روزه عبد فرارى، تا مراجعت کند و به خدمت‏باز نگردد، و روزه زن ناشزه درست نمى‏باشد تا توبه کند و همچنین روزه فرزند عاق شده پدر و مادر تا خوب نشود و اصلاح نگردد، مورد قبول قرار نمى‏گیرد، و روزه به حساب نمى‏آید.
حضرت فاطمه (س) در آداب روزه‏دار مى‏فرماید: صائم با روزه خویش کارى نکرده (یعنى حق روزه را ادا نکرده) هرگاه زبان و گوش و چشم و جوارحش را از (آنچه که بر آنها حرام است) حفظ نکرده باشد.  

یعنى روزه واقعى متشکل از حفظ شکم از کل خوردنیها و نوشیدنی ها و مبطلات دیگر و خلاصه‏اى از اجتناب از گناهان و معصیت‏خداوند مى‏باشد، زیرا روزه‏دار بدون پرهیز از تمامى محرمات روزه واقعى را در خویش تحقق نبخشیده است.  
فلسفة روزه : 
روزه هم مانند سایر احکام متین اسلام ، از حکمت و مصلحت خاصی سرچشمه می گیرد. روایات متعددی با تعبیرهای گوناگون ، گوشه ای ازحکمت نهفته آن را بیان می کند، در زیر به چهار مورد آن اشاره می کنیم : 
الف – اخلاص و خود سازی 
 حضرت زهرا (س) فرموده است : خداوند ، روزه را برای تثبیت اخلاص ( در دل مردم ) واجب کرده است . 
« صائم » باخودداری از خواسته های نفسانی ، فرمان خدا را به اجرا می گذارد و با عالم ملکوت ، پیوند معنوی برقرار میکند و چون کارهای حیوانی را رها کرده ، درونش صفا و جلا می یابد . همین طور ، همگام با امساک از لذات جسمانی ، از لذت های حرام روحانی نیز پرهیز می کند. و امتناع می ورزد .و از آنجا که روزه عبادتی است که به دلیل « دیدنی » نبودن عمل کمتر می توان به وسیله آن مرتکب گناه ریا شد و لذا این عمل از اخلاص بیشتری برخوردار است .
ب – تعدیل قوای جسمانی 
دستگاههای مختلف بدن درطول یک سال فعالیت شبانه روزی ، ممکن است دچار عارضه و فرسودگی با خستگی مفرط گردندکه اگر به آنها رسیدگی نشود. آسیب کلی ببیند . از این رو خداوندحکیم برای حفظ سلامتی و ترمیم و تعدیل قوای جسمانی مؤمن ، روزه را واجب کرده است . شاهد این گفتار ، سخن حکیمانه رسول خدا (ص) است که فرمود : روزه بگیرید تا سالم بمانید. 
ج – تمرین تقوا 
سومین حکمت مهم روزه داری ، ممارست وتمرین « پرهیزکاری » است . مسلمان با تمرین یک ماهه خود در ماه مبارک به نفس خویش می قبولاند که توانایی ایستادگی در برابر کارهای ناروا را دارد ، به عنوان نمونه روزه دار :با نخوردن غذای حلال خود ، تمرین می کند که به اموال دیگران دست درازی نکند. با بستن زبان از دروغ برخداو پیامبر یاد می گیرد که هر کلامی را بر زبانش جاری نکند. 
د – کم شدن فاصله فقیر وغنی 
 احساس نیاز ونداری و چشیدن طعم گرسنگی و تشنگی و محرومیت ، حکمت دیگر روزه است . به این معنا که ثروتمندان مسلمان در طول سال ، از نعمت و رفاه برخوردارند و هر زمان ، هر چه اراده کنند ، در اختیارشان قرار می گیرد ، دیگر چگونه به یادمحرومان باشند؟ و از کجا بفهمند که « گرسنگی » چه دردی است ؟ آنان باید یک ماه باگرسنگی و تشنگی دمساز شوند تا طعم تلخ آن را بچشند و دل رفاه زده آنان قدری به حال محرمان بسوزد.
 از امام حسین (ع) پرسیدند : چرا خدا روزه را واجب کرده است ؟ فرمود : تا توانمند گرسنگی را لمس کندو مازاد برنیاز را بر مستمند باز گرداند. 
5- یادآوری آخرت 
آخرین حکمتی که به آن می پردازیم به خاطر آوردن آخرت است . حضرت رضا (ع) طی گفتار متینی این پرسش را طرح می کند که : چرا فرمان روزه داری بر بندگان صادر شده است . آن گاه در پاسخ می فرماید: تا درد گرسنگی وتشنگی را بفهمد و بر بیچارگی سرای دیگر رهنمون کردند. 
از این رو ، پیامبر خدا (ص) در یکی از خطبه هایی که در آستانه ماه مبارک رمضان ایراد کرد ، فرمود : باگرسنگی و تشنگی تان دراین ماه گرسنگی و تشنگی روز قیامت رابه یاد آورید. 

 مراتب روزه داری : 
امیر مؤمنان روزه را داری سه مرتبه دانسته و می فرماید : روزه دل بهتر از روزه زبان و روزه زبان برتر از روزه شکم است. 
ملامهدی نراقی این مراتب را نام گذاری و درتوضیح هر یک می نویسد : 
1- روزه عام که نگه داشتن شکم وشهوت است و فایده آن ، رفع تکلیف و آزادی از دوزخ است .  
2- روزه خاص که بایستی علاوه بر مرتبه اول ، چشم ، گوش ، زبان ، دست ، پا ودیگر جوارح را نیز از آلوده شدن به گناه حفظ کرد و ثواب های وعده داده شده از سوی خدا ( بیشتر ) به چنین روزه ای تعلق می گیرد. 
3- روزه خاص الخاص که در این مرحله ، علاوه بر رعایت دو مرحله پیش ، دل نیز از افکار دنیوی ، اخلاق زشت و همت پست ، روزه می گیرد و از غیر خدا بکلی گسسته می گردد. 
آداب روزه داری 
الف – پرهیز از گناهان 
هر گناهی ، خشم وغصب الهی را بر می انگیزد ؛ اما در ماه مبارک رمضان ، آلوده شدن به گناه ، زشتی بیشتری دارد ، بدین خاطر میهمان خدا نباید گرد آن بگردد. 
روزی پیامبر پیرامون ماه مبارک رمضان سخن می گفت، امیر مؤمنان پرسید : ای رسول خدا ! برترین عمل دراین ماه چیست ! 
پیامبر پاسخ داد : پرهیز از هر چه خدا حرام کرده است . 
با این وصف ، بسیاری از روزه داران اگر دست از گناه نشویند ، جز تشنگی و گرسنگی ، طرفی نمی بندند . 
حضرت زهرا (س) می فرماید : روزه داری که زبان ، گوش ، چشم و اعضا و جوارحش را ( از گناه ) حفظ نکند ، با روزه خود چه می کند ؟ 
 ب – انجام واجبات 
دومین وظیفه میهمان خدا این است که بقیه دستورات الهی رانادیده نگیرد ، که این خود ، بزرگترین بی ادبی در محضر ربوبی است و چنین میهمانی نزد ملکوتیان انگشت نما می شود. 
ج – پرستش و نیایش 
از دیگر آداب ماه خدا ، نیایش و پرستش داوطلبانه است. فراوانی نمازها ودعاهای ماه رمضان ، گویای اهمیت آن است . روزه دار با تشریفات ویژه به « ضیافت ا...» دعوت شده و چه نیکوست که با هدیه گرانبهایی به محضر خدای سبحان شرفیاب گردد و زیباترین هدیه به پیشگاه الهی ، ساییدن پیشانی به خاک و بالا بردن دست نیاز است . 
د -تلاوت قرآن 
ماه رمضان ، بهار قرآن است ، قرآن و رمضان ؛ پیوندی دیرینه دارند زیرا یکی از شب های ماه مبارک رمضان ، یعنی شب قدرظرفیت نزول قرآن را دارا بوده و سزاوار است که روزه دار ، این پیوند را نگسلد و با ترتیل آیه های روح بخش قرآن ، فضای ملکوتی ماه خدا را عطرآگین سازد که به گفته آورنده قرآن : 
کسی که یک آیه از قرآن را در ماه رمضان تلاوت کند، به اندازه اجر یک ختم قرآن در دیگر ماهها نصیبش می شود. 
5- آداب دیگر 
  آنچه گفته شد ، مهمترین آداب میهمانی خدا بود ، به برخی دیگر فقط اشاره می کنیم . صدقه به فقرا و مستمندان ، احترام به بزرگترها ، مهربانی نسبت به کوچک ترها ، صله رحم ، ترحم به یتیمان ، توبه واستغفار ، افطاری دادن ، خوش خلقی ،مارا نسبت به زیردستان ، صلوات برمحمد و آل محمد و... . 
آثار ارزشمند روزه داری 
  ارزنده ترین آثارهر عبادتی ، همان اطاعت از دستور خداوند بزرگ است و آثار دیگر به دنبال آن نصیب شخص عابد می گردد . اما انسان روزه دار علاوه بر تمام آثار گرانبهایی که از این رهگذار به دست می آورد. مشمول لطف ویژه الهی می گردد. خداونددر باره آن چنین فرموده است : روزه برای من است و من به آن پاداش می دهم ( یا من خود پاداش آن هستم ) .
کیفیت روزه دارى از صحف ادریس علیه السلام  
درصحف ادریس (علیه السلام) است: «اذا دخلتم فى الصیام فطهروا نفوسکم من کل دنس و نجس و صوموا لله بقلوب خالصة صافیة منزهة عن الافکار السیئة و الهواجس المنکرة فان الله سیحبس القلوب اللطخة و النیات المدخولة و مع صیام افواهکم من الماکل، فلتصم جوارحکم من الماثم فان الله لا یرضى منکم ان تصوموا من المطاعم فقط لکن من المناکیر کلها و الفواحش باسرها» (4) حضرت ادریس پیامبر (علیه السلام) در صحف خویش فرمود: هرگاه وارد ماه صیام شدید، پس خویشتن را از هر پلیدى و ناپاکى پاک سازید، (درون خود را براى پذیرش عبادت ویژه خداوند پاکسازى نمائید) و روزه بگیرید براى خداوند با قلبى خالص و نورانى و پاک از فکرهاى بد، و صداهاى نامفهوم و بى معنى و زشت، زیرا خداوند حبس مى‏نماید دلهاى ناپاک و نیتهاى غیر خالص شما را و دهنهاى شما نباید فقط با امساک از خوردنیها صائم و روزه‏دار باشد. بلکه باید جوارح شما از گناهان نیز روزه باشد (یعنى اعضاء شما هم باید از معصیت‏خدا امساک نماید) و همانا خداوند راضى نمى‏گردد و خشنود نمى‏شود از شما به اینکه فقط از خوردنیها پرهیز کنید، بلکه از کل منکرات و زشتیها باید پرهیز نمائید تا آنجا که تغییر حالت پیدا کنید.  
اثرات منفى غیبت و نمّامى در روزه  
امام رضا علیه السلام فرمود: از غیبت مؤمن اجتناب کنید، و از نمامى بپرهیزید، براستى که غیبت و نمامى روزه صائم را باطل مى‏نماید، (و اثرات و ثواب روزه را زایل مى‏گرداند)، ولى از فاجر و شارب الخمر و شطرنج‏باز و قمار باز غیبتى نیست، (یعنى آنان از خود هتک حرمت نموده‏اند،و آبرو از خویش برده‏اند).  
روزه حجاب زبان و گوش و چشم از گناه است
از فقه الرضا (علیه السلام) روایت‏شده که حضرت رضا (علیه السلام) در رابطه با شرایط روزه و روزه‏دارى چنین فرمود: 
بدان (اى روزه‏دار) خداى رحمتت کند، که براستى روزه ستر و حجابى است، که خداوند او را بر زبانها و گوشها و چشمها و سائر جوارح زده است، هرگاه معتاد بر زشتیها و شر و فساد باشند، (چون زبان و گوش و چشم و سایر جوارح هرگاه تحت کنترل دقیق ایمان و دین شخص باشند، از شر آنان کاملا در امان مى‏باشد) که طهارت (و حجاب صوم) بر اسماع و ابصار و غیره، او را از آتش جهنم مى‏پوشاند و حجابى محکم از آتش براى او خواهند شد. به تحقیق خداوند بر هر «آدم‏» خسته‏اى براى روزه گرفتن حقى مقرر فرموده است، پس اگر آن حق را اداء کند (و به خوبى حق روزه‏دارى را به جاى آورد) هرآینه صائم و روزه‏دار است، (یعنى به جاى آورده حق روزه را) و هر کس بعضى از آن شرایط را ترک نموده، از فضیلت و ثواب روزه‏اش به قدر و بحسب آنچه ترک کرده کاسته است.  

نوشته شده در سه شنبه 88/6/10ساعت 9:38 صبح توسط حمیده بالایی نظرات ( ) |